مرحله یکم عملیات فتح المبین

مرحله دوم عملیات فتح المبین

مرحله سوم عملیات فتح المبین

مرحله چهارم عملیات فتح المبین

خاتمه عملیات فتح المبین

پشتیبانی رزمی از عملیات فتح المبین

پشتیبانی خدمات رزمی از عملیات فتح المبین

بازتاب عملیات فتح المبین در رسانه­های داخلی

بازتاب عملیات فتح المبین در رسانه­های خارجی

بازتاب مردمی عملیات فتح المبین در رسانه­ها

گزارش ریاست ستاد مشترک ارتش به محضر حضرت امام خمینی (ره) در خصوص عملیات فتح المبین

پیام­های صادره از سوی مسئولین در خصوص عملیات فتح المبین

بازدید خبرنگاران خارجی از منطقه فتح المبین

مصاحبه با نقش آفرینان در عملیات فتح المبین

تلاش برای آشتی پس از عملیات فتح المبین

تحلیل آماری بازتاب رسانه­ای عملیات فتح المبین

تحلیل منطقه عملیات فتح المبین

تحلیل دشمن از عملیات فتح المبین

تحلیل وضعیت یگان­های خودی شرکت کننده در عملیات فتح المبین

تحلیل مراحل اجرایی عملیات فتح المبین

تحلیل عملکرد یگان­های پشتیبانی کننده از عملیات فتح المبین

تحلیل نتایج حاصله از عملیات فتح المبین

تحلیل ارتش عراق از عملیات فتح المبین

آمار شهدا در عملیات فتح المبین

آثار شهدای عملیات فتح المبین

خاطرات رزمندگان ارتش در عملیات فتح المبین

خاطرات رزمندگان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در عملیات فتح المبین

خاطرات رزمندگان جهاد سازندگی در عملیات فتح المبین

اطلس منطقه عملیات فتح المبین

تصاویر رزمندگان در عملیات فتح المبین

تصاویری از صحنه­های عملیات فتح المبین

نتایج عملیات فتح المبین

دستاوردها و پیامدهای نظامی عملیات فتح المبین

دستاوردها و پیامدهای سیاسی عملیات فتح المبین

ابتکارات و خلاقیت­ها قبل از عملیات فتح المبین

ابتکارات و خلاقیت­ها در حین عملیات فتح المبین

فهرست موضوعات فرعی

جغرافیای منطقه

چگونگی پیشروی عراق به داخل خاک ایران

عملیات­های اجرا شده در منطقه غرب دزفول

محل عملیات

نام عملیات

نیروهای شرکت‌کننده در عملیات

اهداف عملیات

رمز عملیات

دلایل تاکتیکی انتخاب منطقه

 دلایل انتخاب منطقه عملیات از دیدگاه مسئولین نظامی حاضر در صحنه

کمیسیون مشترک ارتش و سپاه

نام­گذاری قرارگاه­های مشترک فرماندهی

ترسیم کلی وضعیت سپاه پاسداران در منطقه عملیاتی

فرماندهی عملیات در طرح عملیاتی کربلا 2

مأموریت

مأموریت قرارگاه‌های تابعه، قرارگاه کربلا 2

اهداف عملیات

محدوده منطقه عملیاتی فتح المبین

جنبه‌هاي نظامي منطقه عملیاتی فتح المبین

تاثیر منطقه بر راه­های کار خودی و دشمن

عملیات­های اطلاعاتی و شناسایی از­ دشمن در منطقه

ترکیب و گسترش دشمن در منطقه عملیاتی فتح المبین

آخرین وضعیت گسترش و استعداد نیروهای دشمن قبل از شروع عملیات

فعالیت­های مهم دشمن در منطقه عملیاتی فتح المبین

عملیات­های آفندی دشمن در منطقه قبل از عملیات

برآورد اطلاعاتی (راه­کارهای دشمن)

برآورد عملیاتی (راه­کارهای خودی)

برآورد نیروی انسانی

برآورد آماد و پشتیبانی

تهیه طرح مقدماتی عملیات

تهیه طرح نهایی عملیات

اجماع  نظر نهایی کلیه فرماندهان و مسئولین جنگ

آخرین اقدامات هماهنگی­

سازمان رزم قرارگاه­های پنج گانه

ابلاغ ساعت (س)، روز (ر)

اجرای عملیات در مرحله اول

اقدامات قرارگاه قدس در اجرای مرحله اول عملیات

اقدامات قرارگاه نصر در اجرای مرحله اول عملیات

اقدامات قرارگاه فجر در اجرای مرحله اول عملیات

اقدامات قرارگاه فتح در اجرای مرحله اول عملیات

اقدامات نیروی هوایی و هوانیروز در مرحله یکم عملیات

نتایج اجرای مرحله یکم عملیات

پیام حضرت امام خمینی (ره) در شروع عملیات فتح المبین

اطلاعیه­های ایران و عراق پس از اجرای مرحله یکم عملیات

اجرای عملیات در مرحله دوم

اقدامات قرارگاه­ها در روز سوم عملیات(4/1/61)

اقدامات قرارگاه­ها در روز چهارم عملیات(5/1/61)

اقدامات قرارگاه­ها در روز پنجم عملیات(6/1/61)

اقدامات نیروی هوایی و هوانیروز در مرحله دوم عملیات

نتایج اجرای مرحله دوم عملیات

اطلاعیه­های ایران و عراق پس از اجرای مرحله دوم عملیات

اجرای عملیات در مرحله سوم

اقدامات قرارگاه قدس در اجرای مرحله سوم عملیات

اقدامات قرارگاه نصر در اجرای مرحله سوم عملیات

اقدامات قرارگاه فجر در اجرای مرحله سوم عملیات

اقدامات قرارگاه فتح در اجرای مرحله سوم عملیات

اقدامات نیروی هوایی و هوانیروز در مرحله سوم عملیات

نتایج اجرای مرحله سوم عملیات

اطلاعیه­های ایران و عراق پس از اجرای مرحله سوم عملیات

اجرای عملیات در مرحله چهارم

 اقدامات قرارگاه قدس در اجرای مرحله چهارم عملیات

اقدامات قرارگاه نصر در اجرای مرحله چهارم عملیات

اقدامات قرارگاه فجر در اجرای مرحله چهارم عملیات

اقدامات قرارگاه فتح در اجرای مرحله چهارم عملیات

اقدامات نیروی هوایی و هوانیروز در مرحله چهارم عملیات

نتایج اجرای مرحله چهارم عملیات

اعلام خاتمه عملیات فتح المبین

پیام حضرت امام^(ره) در خاتمه عملیات فتح المبین

نتایج کلی بدست آمده از عملیات فتح المبین

دیدگاه­های افسران عراقی در مورد عملیات فتح المبین

جلسه شورای عالی دفاع در تاریخ 12/1/1361 در حضور حضرت امام خمینی(ره)

اطلاعیه­های ایران و عراق پس از خاتمه عملیات فتح المبین

چگونگی پشتیبانی نیروی هوایی از عملیات فتح المبین

چگونگی پشتیبانی پدافند هوایی از عملیات فتح المبین

چگونگی پشتیبانی هوانیروز از عملیات فتح المبین

چگونگی پشتیبانی توپخانه صحرایی از عملیات فتح المبین

کلیات مهندسی رزمی در فتح المبین

فعالیت­های مهندسی رزمی ارتش

فعالیت­های مهندسی رزمی سپاه پاسداران

مهندسی جهاد سازندگی در عملیات فتح المبین

تشکیلات ارتباطی نزاجا

تشکیلات ارتباطی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

اقدامات عمده مخابرات سپاه در عملیات فتح المبین

طرح­های پشتیبانی مخابرات

اجرای عملیات­های پشتیبانی ارتباطات

پشتیبانی خدمات رزمی در یگان­های ارتش

طرح­ریزی پشتیبانی خدمات رزمی

اجرای پشتیبانی خدمات رزمی

پشتیبانی خدمات رزمی در یگان­های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

تداركات‌ سپاه‌ دزفول‌ و شوش

سایر عوامل لجستیکی ‌(نیروهای مردمی‌)

سایر عوامل لجستیکی ‌(نیروهای دولتی)

وقايع‌ و رخدادهاي‌ لجستيكي‌

انجام عملیات­های پشتیبانی در یگان­های سپاه

بهداری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در عملیات فتح المبین

آغاز عملیات فتح المبین و بازتاب رسانه­های داخلی

آغاز عملیات فتح المبین و بازتاب در رسانه­های خارجی

بازتاب مردمی عملیات فتح المبین

پیام­های حضرت امام خمینی (ره) در عملیات فتح المبین

 پیام­های حضرت حجت­الاسلام سید علی خامنه­ای رئیس جمهوری ایران

 بازدید و گزارشات خبرنگاران خارجی از منطقه عملیات فتح المبین

 مصاحبه با فرماندهان عملیات فتح المبین

 تلاش برای آشتی

 جمع­بندی عناوین رسانه­های داخلی

 جمع­بندی عناوین رسانه­های خارجی

 تحلیل محتوای مطالب رسانه­های بیگانه

 تحلیل زمین منطقه

 تحلیل چهره منطقه

 تحلیل عوارض منطقه

 تحلیل وضعیت جوی منطقه

 تحلیل وضعیت روشنایی منطقه

 تحلیل دلائل انتخاب این منطقه برای عملیات

 تحلیل محورهای تهاجم در منطقه

 تحلیل منطقه اشغال شده

 تحلیل عملیات­های محدود خودی در منطقه قبل از عملیات فتح المبین

 تحلیل ترکیب و گسترش دشمن در منطقه قبل از شروع عملیات فتح المبین

 تحلیل نیروهای شرکت کننده در عملیات

 تحلیل مأموریت نیروهای شرکت کننده در عملیات

 تحلیل مرحله یکم عملیات فتح المبین

 تحلیل مرحله دوم عملیات فتح المبین

 تحلیل مرحله سوم عملیات فتح المبین

 تحلیل مرحله چهارم عملیات فتح المبین

 تحلیل عملکرد نیروی هوایی

 تحلیل عملکرد پدافند هوایی

 تحلیل عملکرد هوانیروز

 تحلیل عملکرد توپخانه

 تحلیل عملکرد مهندسی رزمی (ارتش، سپاه، جهاد)

 تحلیل عملکرد مخابرات (ارتش، سپاه)

 تحلیل عملکرد پشتیبانی خدمات رزمی (ارتش، سپاه)

 تحلیل وسعت مناطق آزاد شده

 تحلیل تلفات نیروی انسانی دشمن

 تحلیل وضعیت اسرای دشمن

 تحلیل ضایعات دشمن

 تحلیل غنائم به دست آمده از عملیات

 تحلیل ارتش عراق از آرایش­های پدافندی

 تحلیل ارتش عراق از تدابیر نبرد پدافندی

 تحلیل ارتش عراق از روحیه

 تحلیل ارتش عراق از آموزش

 تحلیل ارتش عراق از اقدامات نیروی هوایی، هوانیروز و پدافند هوایی ارتش عراق

 تحلیل ارتش عراق از جیش­الشعبی و نیروهای ویژه

 تحلیل ارتش عراق از لجستیک نیروهای عراقی

 درس­های آموزنده از عملیات تعرضی در رقابیه

 نقش قرارگاه تاکتیکی سپاه یکم و چهارم عراق

 آمار شهدای وظیفه و کادر نیروی زمینی ارتش

 آمار شهدای نیروی هوایی ارتش

 آمار شهدای سپاه پاسداران

 آمار شهدای جهاد سازندگی

 نمونه­هایی از آثار به جا مانده از شهدا

 خاطرات سپهبد شهید علی صیاد شیرازی

 خاطرات سرلشکر حسین حسنی سعدی

 خاطرات سرتیپ دوم بازنشسته نصرت­ا...معین­وزیری

 خاطرات سرتیپ بازنشسته بهروز سلیمانجاه

 خاطرات سرتیپ بازنشسته فرض­الله شاهین­راد

 خاطرات سرتیپ دوم بازنشسته عظیم ازگمی

 خاطرات سرتیپ دوم بازنشسته علی رزمی

 خاطرات سرتیپ دوم بازنشسته اسکندر بیرانوند

 خاطرات سرتیپ دوم بازنشسته علی عبدی بسطامی

 خاطرات سرتیپ دوم بازنشسته سعید پورداراب

 خاطرات سرتیپ دوم بازنشسته کریم عبادت

 خاطرات سرتیپ دوم بازنشسته محمد کمانگری

 خاطراتی از رزمندگان گردان 182 تیپ 84 پیاده (سرهنگ دوم یدالله طاهرپور، ستوانیکم پیاده مراد وفاپور، ستواندوم پیاده عزت الله شفیعی)

 خاطرات خلبانان هوانیروز (سرهنگ خلبان حسن فرحی خواه، سرهنگ خلبان محمد قاسم دژستان، سرهنگ خلبان رضا پیران نژاد، سرتیپ دوم خلبان، منوچهر رزمخواه)

 خاطرات سرهنگ فریدون رمضانی

 خاطرات ستوان عباسعلی سوختانلو

 خاطرات رزمندگان توپخانه (ستوان سامان پور، سروان نعمتی، سرهنگ دوم خواجوی، )

‌ خاطرات سرلشکر پاسدار محسن رضایی

 خاطرات سرتیپ پاسدار مرتضی قربانی

 خاطرات سرتیپ پاسدار محمدحسن کوسه­چی

 خاطرات سرتیپ پاسدار عبدالحمید رئوفي

 خاطرات سرتیپ پاسدار محمد ابوشهاب

 خاطرات سرتیپدوم پاسدار فتح­الله جعفری

 خاطرات شهید سرتیپ پاسدار احمد سوداگر

 خاطرات تعدادی از رزمندگان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (علي رضائي‌باك، یوسفعلی کمان­نژاد، مراد صادقی، حبیب سعیدفرد، احمدرضا حسابي، موسی کیانی، کریم بیدلی، محمد علی قاسمی، احمد آخوند رجب، ناصر حسینی فر، مجتبی صفربنا و عبدالمحمد رئوفی­نژاد).

 خاطرات شهید سپهبد علی صیاد شیرازی از جهادگران

 خاطرات سرلشکر پاسدار محسن رضایی از رزمندگان جهاد

 خاطرات مهندس ابوالفضل حسن بیگی فرمانده گردان مهندسی جهاد استان سمنان

 خاطرات غلامرضا علی آبادیان

 مصاحبه کامل با مهندس ابوالفضل حسن بیگی فرمانده گردان مهندسی جهاد استان سمنان

 همکاری بولدوزرهای جهاد و تانک­های ارتس در عملیات رقابیه

 خاطره از شهید حاج مرتضی شادلو

 خاطره از حاج غلامرضا فرجی­زاده

 اطلس شهرها و آبادی­های منطقه

 اطلس عوارض منطقه

 اطلس پاسگاه­های مرزی موجود در منطقه

 تصاویر مشترک

 تصاویر رزمندگان ارتش

 تصاویر رزمندگان سپاه

 تصاویر عملیات

 تصاویر پیروزی رزمندگان

 تصاویر اسرا

 تصاویر غنائم عملیات

 تصاویر پشتیبانی از عملیات

 تصاویر جشن پیروزی مردم

 تصاویر خلبانان هوانیروز در فتح المبین

 سایر تصاویر

 خاتمه عملیات فتح المبین

 نتایج تاکتیکی عملیات فتح المبین از منابع مختلف

 جمع­بندی نتایج تاکتیکی عملیات فتح المبین

 نتایج تفکیکی عملیات فتح المبین

 سایر نتایج عملیات فتح المبین

 تصمیم بر ادامه عملیات­های آزادسازی مناطق اشغالی

 استفاده از الگو، ترکیب و سازماندهی عملیات فتح المبین

 اثربخشی عملیات فتح المبین بر نیروهای خودی و دشمن

 دستاوردها و پیامدهای سیاسی داخلی عملیات فتح المبین

 دستاوردها و و پیامدهای سیاسی منطقه­ای عملیات فتح المبین

 دستاوردها و پیامدهای سیاسی بین­المللی عملیات فتح المبین

 دستاوردها و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی عملیات فتح المبین

 ابتکار ایجاد قرارگاه­های مشترک بین ارتش و سپاه

 ابتکار ادغام نیروهای ارتش و سپاه

 خلاقیت در چگونگی و نحوه شناسایی دشمن

 ابتکار اجرای عملیات در عمق و در عقبه دشمن

 ابتکار نصب موشک­ ماوریک بر روی بالگردهای هوانیروز

 ابتکار حفر تونل در منطقه قرارگاه نصر

 بسیج نیروهای مردمی و ارگان­های دولتی

 ابتکار در آموزش نیروهای مردمی و سازماندهی آنها

 خلاقیت در شناسایی و تعریض تنگه زلیجان

 خلاقیت در نزدیک شدن به دشمن و سقوط توپخانه ارتش عراق

 مانور قدس1(تیپ 14 امام حسین(ع) و یگان­هایی از تیپ 84 پیاده) و سقوط عین­خوش

 مانو ر فتح2(تیپ 8 نجف اشرف و تیپ 55 هوابرد) و سقوط تنگه رقابیه

 مانور قرارگاه نصر و سقوط ارتفاعات کلیدی سایت و رادار

 ابتکار نصب نوار شب­رنگ برای مسیریابی

 استفاده از موتورسیکلت­

 ابتکار در دنبال نمودن سیم­های مخابراتی

 ابداعات‌ لجستيكي سپاه

1- خلاصه­ای از متن محتوای تدوین شده    

1- 1- مقدمه

عملیات 8 روزه‌ای که تحت عنوان فتح‌المبین در غرب شوش و دزفول در فروردین 1361 توسط نیروهای ایرانی علیه نیروهای متجاوز عراقی انجام پذیرفت، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین عملیات نظامی تاریخ معاصر کشور و نقطه‌ی عطفی در جنگ 8 ساله و دفاع مقدس مطرح است. پس از این عملیات بزرگ و غرورآفرین بود که جمهوری اسلامی ایران ابتکار عمل کامل را در جبهه‌های جنگ به دست گرفت و تداوم­بخش دیگر پیروزی‌های رزمندگان اسلام شد. عملیاتی که با تمسک به آیات الهی قرآن و همچنین نام مقدس صدیقه‌ی کبری حضرت فاطمه‌ی زهرا (س) آغاز شد، به طور کلی صحنه‌های سیاسی و نظامی را به نفع ایران تغییر داده و نیروهای خودی را به این باور رساند که می­توان با تأکید بر الطاف الهی به پیروزی­های بزرگتری دست یافت، در واقع این پیروزی تحولی در باور فرماندهان و رزمندگان ایرانی به وجود آورد.

در مورد زمینه‌ها و پیشینه عملیات فتح‌المبین، باید اذعان داشت که این نبرد یکی از ثمرات و برکات تحول در فرماندهی صحنه نبرد[1] و شکل‌گیری ترکیب مقدس[2] در جنگ بود. فتوحات حاصله به اذن الهی، نتیجه این تحول تاریخ­ساز و همکاری و هماهنگی برادرانه، مخلصانه و هوشمندانه رزمندگان ارتش و سپاه با یکدیگر و همچنین ادامه تلاش‌های جدی نیروهای ایران برای بیرون راندن دشمن متجاوز از سرزمین‌های اشغالی بوده است.

پیروزی در این عملیات راه را براي شكست‌هاي بعدي دشمن فراهم و عزم رزمندگان دلير و شجاع ايران را به فشار بی‌وقفه و بی‌امان خود جهت آزادسازي ساير مناطق اشغالي بيش از پيش جزم­تر نمود. همه‌ی این دستاوردهای عظیم، بعلاوه بهت و حیرتی که جهانیان و حامیان صدام از این ضربه‌ی قاطع و خردکننده سپاهیان اسلام بر پیکر ارتش تا بن دندان مسلح عراق، با آن مواجه شدند، زمینه را برای تداوم پیروزی‌های بعدی و اعتراف جهانیان به قدرت نظامی ایران فراهم نمود. همانگونه که اشاره شد، ایران ابتکار عمل کامل را در تمامی صحنه نبرد به دست گرفت و رژیم بعثی عراق مستاصل و عاجزانه به دنبال راهی برای برون‌رفت از مهلکه و خاتمه‌ی جنگ می­گشت.

این نبرد تحت عنوان عمليات كربلاي 2 در قرارگاه کربلا (قرارگاه مشترک ارتش و سپاه) طرح‌ريزي و توسط نيروهاي زميني و هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامي[3] و جهاد سازندگی در منطقه عمومي دزفول شوش(غرب كرخه) اجرا گردید. عملیات فتح المبین با توجه به تکثر و تنوع نیروهای شرکت‌کننده در نوع خود، بسیار کم تلفات و با هماهنگی بی‌نظیری در مدت 8 روز به انجام رسید و رزمندگان ایرانی موفق شدند ضربات مهلکی را بر پیکر ارتش بعثی عراق وارد نموده و او را وادار به هزیمت نمایند. در پی این شکست، دشمن متجاوز مجبور گردید با ذلت و شرمساری هرچه تمام‌تر، بخش‌های مهم و عمده‌ای از مناطق و سرزمین‌های اشغالی را ترك نموده و تا نزدیکی مرزهای بین‌المللی عقب‌نشینی نماید. از مهم­ترین دلایل و عوامل پیروزی ایران در این عملیات، پس از لطف و عنایت خداوندی موارد زیر را می­توان اشاره نمود:

1-1-1- طرح عملیاتی نیروهای ایران: یگان­های رزمی ایران برای تحقق آزادسازی مناطق اشغالی غرب دزفول طرح مانور بسیار عالی و حرفه­ایی را طراحی کرده بودند که در طول عملیات توانستند تقریباً تمامی آن را به مرحله اجرا درآورده و به اهداف پیش­بینی شده در طرح مذکور دست یابند. این طرح شامل؛ تصرف مواضع لشکر دهم زرهی عراق و رسیدن به جاده اصلی عین­خوش در شمال منطقه و همچنین تصرف مواضع لشکر یکم مکانیزه عراق در  مرکز و جنوب منطقه و سپس حرکت به سوی مناطق مرزی می­گردید. دسترسی به این اهداف در مرحله اجراء؛ گواه بر درست، واقع­بینانه و منطقی بودن این طرح می­باشد. همچنین؛ این طرح علاوه بر اینکه بسیار دقیق و حساب شده و در عین حال شجاعانه بود، بسیار شجاعانه و هوشمندانه نیز در مرحله اجراء پیاده گردید. نقش فرماندهان قرارگاه­های مشترک ارتش و سپاه در هدایت شجاعانه و هوشمندانه این طرح، در موفقیت آن بسیار تاثیرگذار بوده است. این طرح منجر به نابودی بخش عمده­ایی از سپاه چهارم عراق گردید.

2-1-1- استعداد بالای نیروهای شرکت کننده در این عملیات: نیروهای ایران توانستند تعداد زیادی از نیروهای سپاه و ارتش را در این عملیات به کار گیرند. این کثرت نیروها سبب گردید تا از نظر نیروهای رزمنده شرکت کننده در عملیات برتری قابل توجهی نصیب نیروهای خودی گردد و بتوانند ضمن تداوم بخشیدن به عملیات جبهه­های متعددی را در مقابل ارتش عراق باز نمایند. همین برتری عددی، از عوامل مؤثر در پیروزی این عملیات محسوب شده و در واقع اصل تمرکز قوا به خوبی پیش­بینی و رعایت گردیده بود.

3-1-1- رعایت اصل غافلگیری از سوی نیروهای ایران: علیرغم اینکه ارتش عراق حمله گسترده نیروهای ایران را در منطقه غرب دزفول پیش­بینی نموده بود ولی حمله ایران در شب یکم فروردین ماه سال 61 و نفوذ به مواضع تیپ 60 زرهی ارتش عراق و تسلط یافتن بر منطقه عین­خوش برای یگان­های عراقی بسیار غافلگیرکننده بود. اولاً ارتش عراق تصور نموده بود که در اثر تک مختل کننده به نیروهای ایران در 29 اسفند سال 60، توان انجام عملیات آفندی از سوی نیروهای ایران را حداقل در کوتاه مدت گرفته است. ثانیاً نفوذ موفقیت­آمیز نیروهای ایرانی در منطقه عین­خوش و تهدید عقبه دشمن برای فرماندهان عراقی بسیار غافلگیرکننده بود، به طوری که آنها را مجبور به استفاده از نیروهای احتیاط خود در این منطقه نمود و این امر باعث شد تا نتوانند در مقابل نفوذ مجدد نیروهای ایران به منطقه رقابیه در مرحله دوم عملیات مقاومت نمایند. این امر سبب دستپاچگی و هرج و مرج در مواضع دفاعی عراق گشته و زمینه­ساز شکست­های بعدی متجاوزین بعثی در این منطقه شد.

4-1-1- تصرف مواضع توپخانه و از کار افتادن سیستم پشتیبانی آتش ارتش عراق: در مرحله یکم؛ از مهم­ترین مقدمات پیروزی عملیات فتح المبین، حمله به مواضع توپخانه سپاه چهارم عراق در تپه­های علی­گره­زد بود. نفوذ به مواضع دفاعی عراق و حرکت به سمت توپخانه در منطقه علی­گره­زد منجر به محرومیت یگان­های عراق از پشتیبانی آتش توپخانه گردید و قدرت مقاومت را از آنها گرفت. وقتی که این اتفاق افتاد و توپخانه عراق در این منطقه خاموش گردید، در واقع پیروزی نیروهای رزمنده تضمین گردید. این امر منجر به وحشت در نیروهای مدافع و عقب­نشینی سراسیمه­وار این نیروها شد. همچنین در مرحله دوم عملیات؛ تصرف مواضع توپخانه دشمن در منطقه رقابیه نیز همین اثر را در صحنه نبرد بر جای گذاشت و سبب تسریع در پیروزی رزمندگان اسلام گردید.

5-1-1- مداومت عملیات و وارد آوردن ضربات پی­درپی به دشمن: نیروهای حمله­کننده ایرانی به دشمن متجاوز فرصت بررسی، طرح­ریزی و استحکام مواضع اشغال شده در عقب­نشینی­ها را نمی­دادند و شروع به وارد آوردن ضربات یکی پس از دیگری می­نمودند. فرماندهان ارتش عراق در مقابل این راهبرد نیروهای ایرانی تعادل خود را از دست داده و خود را در مقابله با مشکلات پیاپی یافتند. در زمانی که عراق تلاش می­کرد تا ایرانی­ها را از منطقه عین­خوش عقب براند و مواضع دفاعی خود را در دشت­عباس مستحکم نماید، به ناگاه در منطقه رقابیه با شکستن بخش دیگری از مواضع دفاعی خود در مرحله دوم عملیات مواجه گردید به طوری که فرماندهان نظامی عراق دچار سردرگمی شده بودند و نمی­دانستند چه کاری بایستی انجام دهند. این استیصال، سردرگمی و بلاتکلیفی فرماندهان عراقی که حاصل ضربات پی­درپی رزمندگان ایرانی در مناطق مختلف این جبهه بود، از حمله عوامل تأثیرگذار در نبرد فتح المبین محسوب می­گردد.

6-1-1- عملیات شبانه و محاصره نمودن یگان­های عراقی: یکی از موفق­ترین روش­های نبرد نیروهای ایران در این عملیات، انجام عملیات­های شبانه در هر چهار مرحله از عملیات بود. نیروهای رزمنده ایرانی با توجه به اشراف کاملی که از نظر شناسایی و اطلاعاتی نسبت به زمین و دشمن داشتند، با استفاده از تاریکی شب خود را به مواضع نیروهای عراق می­رسانده و قبل از آنکه آنها موفق به عکس­العمل مؤثری در مقابل نیروهای حمله کننده بشوند، کشته و یا اسیر می­شدند. عملیات شبانه به نیروهای ایران اجازه می­داد تا از برتری قابل توجه نیروهای پیاده خود نهایت بهره­برداری را بنماید.^[4] محاصره نیروهای دشمن نیز از جمله تاکتیک­های موفق در این عملیات محسوب می­گردد. عملیات محاصره معمولاٌ در شب انجام می­گرفت و سبب می­شد نیروهای دشمن در روز خود را تسلیم نمایند. عملیات محاصره باعث اجتناب نیروهای ایران از درگیری مستقیم با یگان­های عراقی و کاهش میزان خسارت­ها می­شد. علاوه بر آن بسیاری از نیروهای عراقی نیز به دلیل فقدان روحیه، منتظر چنین فرصت­هایی بودند تا خود را تسلیم رزمندگان ایرانی بنمایند.

7-1-1- اشراف کامل اطلاعاتی در مورد زمین و دشمن: با توجه به اینکه نیروهای ایرانی شناخت کاملی نسبت به زمین داشتند و همچنین نفوذ مداوم عوامل اطلاعاتی خودی در مواضع دشمن، لذا این نیروها با تلاش بسیار زیاد و موفق خود توانستند اطلاعات صحیح و مفیدی  را در مورد گسترش و مواضع دفاعی ارتش عراق در این منطقه  بدست آورند.

8-1-1- روحیه بسیاربالای نیروهای ایران: در این عملیات، روحیه رزمندگان اسلام بسیار بالا بود زیرا می­دانستند که برای دفاع از اسلام و وطن اسلامی وارد جنگی عادلانه شده­اند ضمناً پیروزی­ مهم قبلی در عملیات طریق­القدس و آزاد سازی بستان اثر زیادی در بالا بردن و تقویت روحیه رزمندگان اسلام داشت و باعث شد تا با میل و اشتیاق به سوی میدان نبرد روی آورند. در مقابل، نیروهای عراق به طور کامل روحیه خود را از دست داده بودند.

در این عملیات نیروهای عراق  نقاط قوتی هم دارا بودند، از جمله مهم­ترین این نقاط قوت که در سرنوشت عملیات تا حدودی تأثیرگذار بود، این موارد می­باشد؛ نیروهای عراقی اطلاعات دقیقی در مورد کیفیت و کمیت نیروهای ایرانی در منطقه عملیات فتح المبین را دارا بودند، در واقع بر اساس چنین اطلاعاتی بود که ارتش عراق در بهمن ماه سال 60 اقدام به حمله سنگینی در محور بستان (تنگه چزابه) به منظور اشغال این شهر و به هم ریختن آرایش نیروهای ایران نمود. در این حمله علیرغم تلفات زیادی که به نیروهای خودی وارد شد، ارتش عراق به اهداف خود نرسید. پس از آن نیز یک تک مختل کننده را در اواخر اسفند ماه و در منطقه شوش انجام داد که باز هم نتوانست اهداف مورد نظر خود را در روی زمین بدست آورد ولی انجام این عملیات­ها سبب تغییر در سازمان رزمی و تأخیر در اجرای عملیات فتح المبین گردید. همچنین اتخاذ تصمیم مبنی بر عقب­نشینی به مرزهای بین­المللی نیز از دیگر نکات مثبت نیروهای عراق در این عملیات بود. در واقع؛ اگر دستور عقب­نشینی صادر نمی­شد، تمام نیروهای عراقی مستقر در این منطقه کشته شده و یا  به اسارت رزمندگان اسلام در می­آمدند. این عقب­نشینی باعث شد نیروهای عراقی در مواضع پدافندی بهتری مستقر شده و ضمن جلوگیری از شکست قطعی دشمن، از طول جبهه آنها در مقابل نیروهای خودی کاسته شود تا بتوانند به ترمیم خسارات وارده بپردازند.

2- 1- منطقه عملیات

1-2-1- زمین منطقه: منطقه عمومی فتح المبین شامل بخش­هایی از استان­های خوزستان، ایلام و همچنین استان میسان (به مرکزیت العماره) کشور عراق می­گردد. بخش عمده این منطقه در استان ایلام واقع است، منتها از منظر جغرافیای طبیعی و آب و هوایی به استان خوزستان بسیار نزدیک است. حدود دوسوم آن مربوط به استان ایلام می­گردید. در این منطقه، شهرهای دزفول و اندیمشک در شمال­شرقی و شهر شوش در مرکز منطقه در ساحل شرقی رودخانه کرخه قرار دارند. مهم­ترین آبادی داخل منطقه، عین­خوش می­باشد که در نزدیکی مرز و در شمال­غربی منطقه قرار دارد. آبادی­هایی نیز در داخل منطقه وجود دارد که پس از پیشروی ارتش عراق در منطقه عمدتاً خالی از سکنه بوده­اند. چهره طبیعی این منطقه را می­توان به بخش­های کوهستانی (ارتفاعات کمرسرخ، دالپری، سپتون و ...)، سرزمین­های کوه­پایه­ای (تپه­های ابوصلیبی­خات، علی­گره­زد، برقازه و .....) و مناطق هموار دشتی (دشت­عباس و دشت رقابیه) تقسیم نمود که بخش عمده آن در ابتدا کوه­پایه­ای و سپس دشت هموار است. عوارض مهم منطقه که برای این عملیات دارای اهمیت زیادی بوده­اند، به­شرح زیر بوده است:

الف- دامنه­های جنوبی ارتفاعات کبیرکوه در شمال جاده اندیمشک به دهلران، که در این منطقه به نام­های محلی اسکندرخندان، تپه چشمه، سپتون، تپه جوفینه، تپه 360، شاوریه، کمرسرخ، ممله، دالپری و ... نامیده می­شوند. این ارتفاعات مانند سدی طبیعی مانع از پیشروی عراق به سمت شمال منطقه شده و حرکات دشمن را به سمت کرخه کانالیزه می­کرده است. همچنین باعث گردیده که زمین برتر و سرکوبتر در اختیار نیروهای ایران باشد.

ب- برجستگی­های جنوبی جاده اندیمشک به دهلران شامل (تپه­های علی­گره­زد و ....)، تا حوالی عین­خوش. این برجستگی­ها نقش بسیار مهمی در کنترل جاده عین­خوش داشته و ارتش عراق بخش عمده­ای از توپخانه خود را در پشت این تپه­ها مستقر نموده بود.

ج- برجستگی­های موجود در غرب منطقه شامل؛ تپه­های تینه در امتداد تقریبی خط مرزی که در قسمت شمال آن عین­خوش، در قسمت­های میانی آن تنگه ابوغریب و در منتهی­الیه جنوبی آن تپه برقازه و دوسلک قرار دارد. این رشته برجستگی­ها مسلط به دشت­عباس بوده و برای نیروهای زرهی و مکانیزه تقریباً غیرقابل عبور می­باشد. بنابراین تنها معبر موجود در آن (تنگه ابوغریب) بسیار حساس و با اهمیت در این عملیات بوده است. ارتش عراق تلاش نمود تا روزهای آخر عملیات این تنگه را برای عقب­نشینی نیروهایش باز نگهدارد و پس از سقوط آن توسط نیروهای ایران، نیروهای عراقی باقیمانده در منطقه گرفتار شدند و متحمل تلفات سنگینی گردیدند. 

د- برجستگی­های موجود در مرکز منطقه شامل؛ تپه­های ابوصلیبی­خات در غرب شهر شوش و رودخانه کرخه با ارتفاع 203 متر از دریا معروف به تپه­های رادار. این تپه­ها مسلط به کل منطقه فتح المبین بوده و به نوعی کلید منطقه محسوب می­شدند. رادار پدافند هوایی تا قبل از جنگ در این نقطه مستقر بود و در دو سوی آن دو سایت موشکی هاگ قرار داشت. پس از اشغال این تأسیسات تخریب شدند و ارتش عراق بیشترین نیروی خود را برای دفاع از این منطقه تخصیص داده بود. این تپه­ها در مرحله سوم عملیات فتح المبین آزاد و سبب پیروزی قاطع ایران در این عملیات گردید.

ھ - برجستگی­های موجود در جنوب منطقه شامل؛ تپه 120، تپه و تنگه رقابیه، برقازه، تپه میشداغ، تپه ذلیجان و تنگه ذلیجان. تپه 120 مسلط یه دشت رقابیه بوده و تا قبل از فتح المبین چندین بار بین نیروهای دو طرف دست به دست گشته است. تپه­های برقازه، رقابیه و میشداغ مرکز منطقه را کنترل نموده و تأمین جناح جنوبی نیروهای عراقی را برقرار می­نمود. وجود تپه و تنگه ذلیجان در دست نیروهای ایران سبب گردید که نیروهای ایران بتوانند با استفاده از آنها نیروهای عراقی را در مرحله دوم عملیات دور زده و غافلگیر نمایند.

و- رودهای موجود در منطقه: رودهای کرخه، چیخواب، دویرج، رفائیه و مالحه در منطقه عمومی فتح المبین جریان دارند که مهم­ترین و پرآب­ترین این رودها، کرخه می­باشد. به علت وجود شیب­های تند در این منطقه، اغلب پس از بارندگی سیلاب براه می­افتد و زمین گل­آلود و غیرقابل عبور برای تجهیزات سنگین می­گردد.

2-2-1- وضعیت جوی منطقه: منطقه عملیاتی فتح المبین دارای آب و هوای کوه­پایه­ا­ی نیمه بیابانی می­باشد. آب و هوای منطقه گرمسیری، در تابستان­ها گرم و زمستان­ها معتدل است. با توجه به اینکه عملیات در ابتدای بهار صورت گرفته است، به نظر می­رسد؛ از منظر آب و هوا شرایط برای عملیات نیروهای خودی کاملاً مساعد بوده است. همچنین در منطقه عملیاتی فتح المبین میزان بارندگی بین 250 تا 45 میلی­متر در سال متغیر بوده است و از نظر مه، وزش باد و مختصات روشنائی نیز دارای شرایط زیر بوده است:

مه صبحگاهی که تا حدود 09:00 بامداد وجود داشته و باعث محدودیت دید می­گردیده است. سمت باد متغیر و اکثراً از شمال­غربی تا جنوب­شرقی (سمت 200 درجه) بوده است. از روز چهارم فروردین به بعد بارندگی در منطقه وجود داشته که این امر تا حدودی در عملیات و به نفع نیروهای خودی تأثیرگذار بوده است. این اتفاق برای نیروهای عراقی که عمدتاً تانک و مکانیزه بود افتاد و در سرنوشت عملیات تأثیرگذار شد. حداقل در دو منطقه (عین­خوش و سندال) این امر سبب کندی حرکات و در گل فرو رفتن ادوات زرهی و مکانیزه نیروهای عراقی گردید که براحتی توسط بالگردهای هوانیروز و تیم­های آرپی­جی­زن ایرانی شکار می­شدند.

3-2-1- وضعیت روشنایی منطقه در عملیات فتح المبین: عملیات از دوشنبه دوم فروردین ماه سال 1361 خورشیدی (22 مارس 1982 و  27 جمادی­الاول سال 1402 هجری قمری) به مدت هشت روز در جریان بوده است، در مدت عملیات به طور متوسط؛ آغاز روشنایی منطقه در ساعت 0617 بامداد بوده و غروب آفتاب نیز به طور متوسط در ساعت 1808 بوده است. با توجه به زمان متوسط طلوع و غروب ماه در مدت عملیات (ساعت 0626 و 1713)؛ ملاحظه می­گردد که در آن زمان نور ماه در وضعیت محاق (تاریکی کامل) قرار داشته و عملیات در طی مراحل مختلف، عمدتاً بصورت تک شبانه بوده و در تاریکی کامل صورت می­گرفته است.

4-2-1- دلایل انتخاب این منطقه برای عملیات: به دلایل زیر فرماندهان عالی جنگ تصمیم به اجرای عملیات در این منطقه گرفتند:

الف- تناسب اهداف موجود در این منطقه با میزان نیروهای موجود، امکانات و آمادگی نیروها در آن زمان (منطقه غرب کارون بسیار گسترده­تر و تقریباً سه برابر منطقه غرب کرخه بوده است.)

ب- به علت محدودیت ابعاد این منطقه، تأمین نیروی مورد نیاز در کوتاه مدت امکان پذیرتر بود.

ج- منطقه عملیاتی فتح المبین از سمت شمال؛ به ارتفاعات صعب­العبور زاگرس محدود بود که مانند یک سد طبیعی مستحکم، جناح شمالی عملیات را پوشش می­داد.

د- حضور دشمن در عمق منطقه عملیات و نقاط ضعف وی در تأمین جناحین، امتیازی برای نیروهای عمل کننده ایران بود.

ھ - در صورت موفقیت و وصول به ارتفاعات تینه با پایش اجباری معابر آن امکان صرفه­جویی در قوا فراهم می­شد.

3 -1- وضعیت دشمن

1-3-1- محورهای تهاجم دشمن در منطقه: در غرب دزفول ارتش عراق با دو لشکر مجهز و آماده (بیش از 18 گردان رزمی) بر علیه نیروهای مدافع ایرانی (حدود سه گردان رزمی) وارد عمل شد. دشمن تک اصلی خود را در این منطقه بر روی دو محور اصلی ذیل قرار داده بود:

محور شماره 1: از پل رمیله واقع در روی رودخانه طیب در خاک عراق پاسگاه شرهانی واقع در ارتفاعات حمرین به سمت مواضع پدافندی عین­خوش و سپس ادامه آن به سمت پل نادری واقع در روی رودخانه کرخه.

محور شماره 2: از عماره، پاسگاه فکه به سمت مواضع پدافندی دوسلک در شرق فکه و سپس ادامه آن به سمت ارتفاعات ابوصلیبی­خات و شهر شوش واقع در ساحل غربی رودخانه کرخه.

2-3-1- مناطق اشغال شده: ارتش عراق موفق گردید در هفته اول تهاجم به خاک ایران حدود 2500 کیلومتر مربع از اراضی غرب دزفول – شوش را به شرح زیر اشغال نماید:

جدول(1-1): مساحت تقریبی مناطق اشغال شده غرب دزفول- شوش توسط ارتش عراق در شش روز  اول تهاجم به خاک ایران (کیلومتر مربع)

3-3-1- عملیات­های محدود خودی در منطقه تا قبل از فتح المبین: مجموع عملیات­های مهم و محدود اجرا شده در منطقه غرب دزفول- شوش توسط نیروهای خودی قبل از عملیات فتح المبین؛ از تاریخ 23/7/59 تا 12/5/60 هفت عملیات بوده است (تقریباً هر یک ماه و نیم، یک عملیات). در نیمه دوم سال 60 نیز که نیروهای ایران مشغول انجام عملیات­های گسترده نظیر ثامن­الائمه و ... بوده­اند، در این منطقه عملیات محدود انجام نشده است. از تعداد هفت عملیات محدود صورت گرفته در منطقه؛ تعداد 5 عملیات موفق و 2 عملیات ناموفق بوده است. نام و تاریخ این عملیات­ها به ترتیب برابر شرح جدول زیر می­باشد:

جدول(2-1): عملیات­های محدود خودی در منطقه تا قبل از فتح المبین

4-3-1- ترکیب و گسترش دشمن در منطقه قبل از شروع عملیات فتح المبین: نیروهای اصلی دشمن در این منطقه شامل؛ دو لشکر بنام­های لشکر 1 مکانیزه (دو تیپ مکانیزه 1و27 و تیپ 34 تقویت شده با یک تیپ پیاده (تیپ48) و عناصری از نیروی مخصوص و کماندو) و لشکر 10 زرهی (دو تیپ زرهی 17 و 42 و تیپ مکانیزه 24 و احتمالاً یگان­های مستقل) با پشتیبانی­های آنها بوده است. لشکر دهم زرهی عراق از شمال رودخانه رفائیه تا حدود پل رودخانه دویرج و لشکر یکم مکانیزه عراق در جنوب منطقه (منطقه عمومی فکه) گسترش داشته است. در این گسترش؛ دشمن قسمت عمده توان رزمی خود را بیشتر در مناطق جلویی جبهه گسترش داده بود و احتیاط خود را (یک تیپ زرهی و یک تیپ پیاده) در منطقه فکه مستقر نموده بود. زیرا ارتش عراق، تهدید اصلی نیروهای ایران را در آن زمان (پس از عملیات طریق­القدس) از سمت جنوب و منطقه بستان برآورد نموده بود. در مجموع تمامی یگان­هایی که قبل از شروع عملیات در منطقه مستقر گردیدند و تمامی یگان­های عراقی که در حین عملیات وارد منطقه شدند، بدین شرح بوده است:

الف- لشکر 10 زرهی شامل تیپ­های 17 و 42 و 60 زرهی تیپ 24 مکانیزه – تیپ­های 55 و 99 و 423 و 505 پیاده و تیپ 5 گارد مرزی (تیپ 60 زرهی در شمال دشت­عباس، تیپ 505، 423 و 42 در شمال رفائیه. تیپ 24 در تل حسن بربوطی).

ب- لشکر 1 مکانیزه شامل: تیپ­های 34 زرهی 51 زرهی تیپ­های 1 و 27 مکانیزه و تیپ 91 و 96 و 109 و 426 پياده (تیپ 1و تیپ 93 در شمال ابوصلیبی­خات. تیپ 27 در ابوصلیبی­خات و تیپ 17 در چنانه) تیپ 51 تیپ 34 و یک تیپ ناشناخته در رقابیه.

ج- لشکر 3 زرهی شامل: تیپ­های 6 و 12 زرهی و تیپ 8 مکانیزه در منطقه فکه به عنوان احتیاط.

د- لشکر 6 زرهی شامل: تیپ 25 مکانیزه.

ھ - تیپ­های مستقل شامل: تیپ­های 10 و 11 گارد مرزی، یگان­هایی از گارد ریاست جمهوری – تیپ 10 زرهی و 9 گردان كماندويي.

و- توپخانه شامل: چهار گردان از لشکر 10، چهار گردان از لشکر 1 و سه گردان از لشکر 3 و گردان 217 توپخانه.

4- 1- وضعیت یگان­های خودی شرکت کننده در عملیات

1-4-1- نیروهای شرکت‌کننده در عملیات: سازمان رزمی قرارگاه مرکزی کربلا و قرارگاه­های تابعه شرکت کننده در عملیات، در بدو عملیات به شرح زیر بوده است:

الف- قرارگاه مرکزی کربلا 2: قرارگاه مرکزی کربلا اقدام به تشکیل چهار قرارگاه فرعی تابعه بنام­های؛ قرارگاه­ قدس، قرارگاه­ نصر، قرارگاه­ فجر و قرارگاه­ فتح نموده بود. تیپ 37 زرهی شامل گردان­های؛ 237، 238 و 239 تانک و گردان 177 مکانیزه، احتیاط قرارگاه کربلا را تشکیل می­داد. (این تیپ از روز دوم عملیات زیر امر قرارگاه نصر، با عنوان نصر6 بوده است).

ب- توپخانه قرارگاه کربلا: شامل گروه 33 (دو گردان کاتیوشا (یک گردان منها)، سه گردان 130 م­م، دو گردان 175 م­م و یک گردان پدافندهوایی 23 م­م).

ج- هوانیروز: بالگردهای هوانیروز از پایگاه­های رزمی؛ مسجد سلیمان، پشتیبانی اصفهان و کرمان بودند که در قالب دو گروه پشتیبانی مستقیم و یک گروه پشتیبانی عمومی به شرح زیر سازمان داده شده بودند: (گروه پشتیبانی مستقیم شماره دو (12 فروند کبرا، 12 فروند 214، 4 فروند 206، 4 فروند شنوک)، گروه پشتیبانی مستقیم شماره سه (8 فروند کبرا، 12 فروند 214، 4 فروند 206، 8 فروند شنوک)، گروه پشتیبانی عمومی (12 فروند کبرا، 12 فروند 214، 4 فروند 206، 4 فروند شنوک) و گردان هواپیمائی فرماندهی (یک فروند اف- 27،  یک فروند تی­سی^[5] و  یک فروند سسنا 185).

د- نیروی هوایی روزانه با 20 سورتی (6 سورتی از ارتفاع پایین و 14 سورتی از ارتفاع بالا) نیروهای قرارگاه کربلا را پشتیبانی و با استقرار سه آتشبار موشک هاگ و اختصاص هواپیماهای (اف - 14) و (اف- 4) پوشش هوایی را در سطح متوسط و بالا برقرار می­نمود.

گردان­های هوایی زیر در این عملیات سازمان داده شده بودند: گردان 11 از پایگاه مهرآباد، گردان­های 21 و 22 از پایگاه تبریز، گردان­های 31 و 32 از پایگاه همدان، گردان­های 41 و 42 از پایگاه دزفول، گردان 71 از پایگاه شیراز و گردان­های 81 و 82 از پایگاه اصفهان.

ھ - قرارگاه قدس: سازمان این قرارگاه دارای یک تیپ مستقل و یک تیپ لشکری از ارتش و سه تیپ از سپاه به شرح زیر بود:

• قدس یک: تیپ 14 امام حسین(ع) شامل (گردان­های؛ امام سجاد(ع)، امام جعفرصادق(ع)، امام محمدباقر(ع)، امام موسی کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام جواد(ع)، امام علی­النقی(ع)، امام محمدتقی(ع)، امام حسن عسگری(ع)، یک گردان تانک(-)، یک گردان مکانیزه(-)، یک آتشبار توپخانه 105م­م و دو آتشبار پدافند هوایی 57 و 23 م­م) گردان 182 پیاده، یک گروهان تانک و یک آتشبار توپخانه از تیپ 84
• قدس دو: تیپ 84 مستقل پیاده شامل (گردان­های؛ 111، 139 پیاده و 244 تانک(-) و گردان 303 توپخانه(105م­م) و یک آتشبار پدافند هوایی) و بخشی از تیپ41 ثارالله شامل (گردان­های؛ محمد رسول­الله، علی ولی­الله و فاطمه زهرا(س))
• قدس سه: تیپ2 لشکر 92 زرهی شامل (گردان­های؛ 256، 207 تانک و گردان 105 مکانیزه و گردان 320 توپخانه155م­م) و مابقی تیپ 41 ثارالله شامل(گردان امام سجاد(ع) و یک گردان پیاده(نام نامشخص))
• احتیاط: تیپ ایلام شامل (سه گردان پیاده)
• توپخانه قرارگاه قدس: شامل (یک آتشبار کاتیوشا از گروه 33، یک آتشبار 130­م­م مستقل از تیپ 84، یک آتشبار 130 م­م از گروه 55، یک اتشبار 203 م­م از گروه 11 و یک آتشبار پدافند هوایی از تیپ 84)

و- قرارگاه نصر: سازمان این قرارگاه دارای یک لشکر و یک تیپ مستقل از ارتش و دو تیپ از سپاه به شرح زیر بوده است:

• نصر یک: تیپ1 لشکر 21 شامل گردان­های؛ 131، 138، 140 و 803 پیاده و تیپ 7 ولی­عصر (عج) شامل گردان­های: عمار، بلال، ابوذر، شهید هاشمی­نژاد. همچنین گردان 327 توپخانه مختلط از لشکر 21 کمک مستقیم نصر 1 بوده است.
• نصر دو: تیپ2 لشکر 21 شامل گردان­های؛ 141، 144، 169 پیاده، گردان دوم تیپ 58 پیاده و تیپ 27 محمد رسول­الله(ص) شامل گردان­های: حبیب ابن مظاهر، سلمان، حمزه سیدالشهداء، مالک اشتر، عمار و گردان بلال. همچنین گردان 313 توپخانه مختلط از لشکر 21 کمک مستقیم نصر2 بوده است.
• نصر سه: تیپ3 لشکر 21 شامل گردان­های؛ 171، 174، 804 پیاده و بقیه تیپ 7 ولی­عصر (عج) شامل گردان­های: یاسر، شهداء، دستغیب و یک گردان غیرسازمانی اعزامی به عنوان احتیاط. همچنین گردان 364 توپخانه 155 م­م از لشکر 21 کمک مستقیم نصر 3 بوده است.
• نصر چهار: تیپ4 لشکر 21 شامل گردان­های؛ 242، 243، 275 تانک بعلاوه گردان 247 سوارزرهی و گردان 133 مکانیزه.
• نصر پنج: تیپ 58 مستقل پیاده شامل گردان­های؛ 1و3و4 پیاده و یگان­هایی از تیپ 27 محمد رسول­الله(ص) شامل گردان­های: ابوذر، مسلم­­ابن­عقیل و گردان انصار رسول. همچنین آتشبار 105 م م گردان 315 توپخانه و گردان 344 توپخانه 105 م م از لشکر 23 تکاور کمک مستقیم نصر5 بوده است.
• توپخانه قرارگاه نصر شامل: (یک گردان 155 م­م، یک گردان 130 م­م، یک آتشبار کاتیوشا از گروه 55، یک گردان 203 م­م مختلط، دو گردان پدافند هوایی 23 م­م از لشکر 21 و یک آتشبار 23 م م پدافند هوایی از تیپ 58 ذوالفقار)

ز- قرارگاه فجر: سازمان این قرارگاه دارای یک لشکر از ارتش و سه تیپ از سپاه به شرح زیر بوده است:

• فجر یک: تیپ 1 لشکر 77 شامل گردان­های؛ 136، 163، 148 و 178 پیاده و گردان 214 سوارزرهی و تیپ 35 امام سجاد(ع) شامل: هفت گردان پیاده و یک گروهان مکانیزه. همچنین گردان 383  (-) توپخانه 105 م­م از لشکر 77 کمک مستقیم فجر 1 بوده است.
• فجر دو: تیپ 2 لشکر 77 شامل گردان­های؛ 122، 153، 129 پیاده و گردان 291 تانک و تیپ 17 قم شامل: پنج گردان پیاده و یک دسته مکانیزه. همچنین گردان 368 توپخانه 105 م­م از لشکر 77 کمک مستقیم فجر 2 بوده است.
• فجر سه: تیپ3 لشکر 77 شامل گردان­های؛ 110، 134، 104 پیاده و تیپ 33 المهدی (عج) شامل: شش گردان پیاده، یک گروهان تانک و یک گروهان مکانیزه. همچنین گردان 315 (-) توپخانه 105 م­م از لشکر 77 کمک مستقیم فجر 3 بوده است.
• احتیاط: گروه رزمی 246 تانک شامل(گردان 246 (-) تانک و گروهان یکم گردان 104 پیاده)
• توپخانه قرارگاه فجر شامل: (دو گردان 155 م­م، یک گردان 130 م­م، یک آتشبار کاتیوشا از گروه 55، یک آتشبار 203 م­م از گروه 11 و یک گردان پدافند هوایی 23 م­م و عناصری از گردان­های پدافند هوایی گروه 55 و گروه 33توپخانه)

ح- قرارگاه فتح: سازمان این قرارگاه دارای یک لشکر(-)، یک تیپ مستقل و یک گروه رزمی از ارتش و سه تیپ از سپاه به شرح زیر بوده است:

• فتح یک: تیپ1 لشکر 92 شامل (گردان­های؛ 232 تانک و 121 پیاده) گردان 312 توپخانه 155 م­م خ­ک کمک مستقیم فتح 1 بوده است.
• فتح دو: تیپ55 مستقل هوابرد شامل (گردان­های؛ 101، 135، 146 و 158 پیاده) و  تیپ 8 نجف اشرف شامل (گردان­های: حمزه، 14 معصوم، فتح، ثامن­الائمه، انبیاء، شهید طباطبایی، شهید مدنی، گردان مستقل حضرت علی­اکبر، یک گروهان تانک، یک گروهان مکانیزه) و گروه رزمی سلمان(یک گردان تانک و یک گروهان پیاده) از لشکر 88. گردان 312 توپخانه 155 م­م خ ک کمک مستقیم فتح 2 بوده است.
• فتح سه: تیپ3 لشکر 92 شامل (گردان­های؛ 151، 165، 145 پیاده و گردان 264 تانک) گردان 352 مختلط توپخانه و خمپاره­انداز (یک آتشبار 105 م م خ ک از گردان 300 و یک آتشبار خمپاره­انداز ) کمک مستقیم فتح 3 بوده است.
• فتح چهار: تیپ 25 کربلا شامل (هفت گردان پیاده، یک گروه رزمی، یک گردان مکانیزه و یک گروهان تانک) و گردان 231 تانک از تیپ1 لشکر 92 زرهی.
• احتیاط: تیپ 46 فجر شامل (پنج گردان پیاده) و گردان 283 سوارزرهی از لشکر 92
• توپخانه قرارگاه فتح شامل: (یک گردان 155 م­م از لشکر 92، یک گردان 130 م­م از گروه 22، یک آتشبار کاتیوشا از گروه 33، یک آتشبار 175 م م از گروه 22، دوآتشبار کاتیوشا از گردان 376 گروه 55، یک آتشبار 130 م م از گردان 399 گروه 55، یک گردان پدافند هوایی 57 م­م، یک گردان پدافند هوایی 23 م­م، آتشبار مستقل 23 م م تیپ 55 هوابرد و عناصری از یگان­های پدافند هوایی 23 م م از گروه 22 و33 توپخانه) بوده است.

جدول(3-1): سازمان رزمی تفکیکی قرارگاه­های شرکت کننده در عملیات

جدول(4-1): توان رزمی اختصاص داده شده به قرارگاه­های شرکت کننده در عملیات فتح المبین

5-1- مأموریت نیروهای شرکت‌کننده در عملیات: مأموریت تصریحی نیروهای شرکت‌کننده در عملیات آزادسازی مناطق اشغالی غرب دزفول،  به شرح زیر تعیین گردیده بود: «فرماندهي عمليات كربلا 2 در ساعت (س) روز (ر) به منظور انهدام دشمن در منطقه عمومي دزفول ـ شوش تك نموده ارتفاعات عين­خوش، علي­گره­زد، ابوصليبي­خات (رادار)، تنگ رقابيه و ارتفاعات غرب چنانه را تأمين و در منطقه پدافند مي‌نمايد و آماده مي‌شود بنا به دستور تك را به سمت غرب جهت تأمين خط مرز ادامه دهد.»

قرارگاه قدس: «قرارگاه عملياتی قدس در ساعت (س) روز (ر) به منظور انهدام دشمن در منطقه تك نموده، هدف استقلال(عین­خوش) و معبر ابوغریب را تأمين، از ورود دشمن از سمت جنوب­شرقی به منطقه دشت عباس ممانعت و سپس در امتداد خط سرخ پدافند می‌نماید.»

قرارگاه نصر: «قرارگاه عملياتی نصر در ساعت (س) روز (ر) به منظور انهدام دشمن در منطقه تك نموده، هدف آزادی (تپه­ جوفینه) و توفیق (تپه­ علی­گره­زد) را تأمين و سپس در امتداد خط سرخ پدافند می‌نماید.»

قرارگاه فجر: «قرارگاه فجر مأموریت دارد در ساعت (س) روز (ر) به منظور انهدام دشمن در منطقه عمومی شوش، غافلگیرانه تك نموده، هدف پیروز (ارتفاعات ابوصلیبی­خات و رادار) را تأمين، آماده می‌شود بنابدستور تک را جهت تأمین هدف ظفر (واوی) به سمت غرب ادامه داده، پس از تأمین، احتیاط کربلا 2 را در منطقه تشکیل دهد.»

قرارگاه فتح:«قرارگاه فتح در ساعت (س) روز (ر) به منظور انهدام دشمن در منطقه تك نموده، تنگ رقابیه و خط مرز را تأمین، آماده می‌شود بنابدستور از معابر موجود در منطقه واگذاری و یا از درون عناصر تحت کنترل قرارگاه فجر در امتداد تپه 120(56- 24)، تپه 136(60- 22)، سندال (61- 19)، چنانه را امتداد داده، هدف فتح (رقابیه) را تصرف و سپس در امتداد خط سرخ پدافند می‌نماید.»

[1] انتصاب سرهنگ علی صیاد شیرازی به فرماندهی نیروی زمینی ارتش و برادر محسن رضایی به عنوان فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

[2] شهید سپهبد علی صیاد شیرازی این عبارت را در رابطه با ترکیب نیروهای ارتش و سپاه به­کار می­بردند.

[3] نيروهاي مردمي نیز در این عملیات شرکت داشتند که در قالب یگان­های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی عمل می­نمودند.

[4] در عملیات فتح المبین؛ از نظر پیاده نسبت نیروهای خودی به دشمن 5 به 1 بود و دارای برتری کامل بودند. ولی از نظر تا نک و مکانیزه دشمن نسبت به خودی دارای برتری بود. در عملیات­های شبانه دشمن قادر به بهره­برداری موثر از برتری­های خود نمی­شد.

[5] توربو کماندر(TC)